Olsztyn założono w miejscu, któremu naturalną ochronę z dwóch stron zapewniało koryto Łyny. Walory obronne zakola rzeki uzupełniono przekopaniem fosy z pozostałych stron oraz otoczeniem miasta pasem fortyfikacji z trzema bramami i około tuzinem baszt. Obwarowania wznoszono etapami, by ostatecznie zespolić je z murami zamku kapituły warmińskiej, który wybudowano w latach 1347-53 od zachodniej strony planowanego miasta.